Kargagillerin 138'i bulan çeşitleri, insanların kendilerine karşı olduğu birçok yerlerde bile tutunmayı başarmışlardır. Birçok tabiat bilginleri bu kuşları bütün tüylü yaratıkların en üstünleri ve zekileri addederler. «Kargagiller» (Corvidae) ailesi üyeleri, yeryüzünün bütün boylamlarında ve enlemlerinde bulunurlar. Çoğu, bulundukları bölgelerde yerli kuştur, fakat yurtlarının içinde yer değiştirmekten geri kalmazlar. Ailenin «kara karga» gibi bazı iri üyeleri, dünyanın Avustralya ve Hawaii adaları gibi bazı bölgelerine rahatça yerleşmişler, buna karşılık, aynı aileden «kestane kargası» ve saksağan gibi başka kuşlar buralarda tutunmayı başaramamışlardır.
Bazı evcil kargaların birkaç kelime söylemeyi öğrenebilme kabiliyetini duymayan kalmamıştır. Halk arasında yaygın bir inanışa göre, bir kargayı konuşturmak için dilini yarmak lâzımdır. Bu inanışın gerçekle ilgisi olmadığını söylemeye hacet yok. Kargalar şakayı pek seven muzip kuşlardır, bu yüzden de eğlenceli birer evcil hayvan olurlar. İpe asılı çamaşırların mandallarını söktükleri görülmüştür. Parlak cisimlere hiç dayanamaz, fırsatını bulurlarsa ufak madenî veya cam eşyayı çalıp saklarlar. Ufak kuşların yuvalarını da bozmaya bayılırlar. Ekinlere ve yumurtalara düşkünlükleri ise çiftçiyle geleneksel düşman olmaları sonucunu doğurmuştur. Bununla beraber sıçan, fare ve yavru tavşan gibi avları da yerler.
Kargagiller derli toplu yapılı ve kuvvetli kuşlardır. Bütün ötücü kuşların en irileri, bu ailenin üyeleri arasında yer alır. Gagaları kuvvetli ve kalındır. Ayakları iri ve kuvvetlidir. İri türlerde açılmış kanatların eni 90 santimi bulur. Mükemmel uçucudurlar ve düz hat üzerinde uçarlar,
Kuşlar dünyasının en zeki hayvanları olduğunu gönül rahatlığı ile ileri sürebileceğim kargalar hakkında, içinde zeka parıltıları bulunan bir çok hikaye duyabilirsiniz. Hele bir kaç yıl gözlem yapmış bir grup kuş gözlemcisi arasına düşmüşseniz hikayeler bitmez. Ankaralılar saksağanın yırtıcıları nasıl kovaladığını anlatırken İstanbullulardan da leş kargasının marifetlerini dinlersiniz.
Zaman zaman yırtıcı kuşlarla karıştırılan kargalar pek güzel ötemeseler de aslında ötücü kuşlardır. Yapacağınız detaylı gözlemler bu hayvanların keyiflerinin yerinde olduğu zamanlara denk gelirse, nasıl ötmeye çalıştıklarını siz de izleyebilirsiniz.
Kargaları yazmamın nedeni sizlerin de bundan sonra gördüğünüz kargalara sadece karga dememeniz ve biraz uğraşıp türleri ayırt etmeye çalışmanız isteğim.
Peki kimdir bu kargalar? Şimdi onları tür tür tanıyalım.
Alakarga – Garrulus Glandarius – Jay
Kargalar arasında saksağanla beraber en az kargaya benzeyen türdür. Kanatlarındaki mavi ve beyaz bölgeler kanat uçlarındaki ve kuyruğundaki siyah bölgelerle kontrast oluşturur. Sonbahar ayları dışında ağaçlık bölgelerin dışına pek çıkmayan alakarga bu dönemde oldukça sık gözükür. Meşe palamutlarının bulunup gömüldüğü bu dönemde alakargaları görmek çok kolaydır. Türkiye’de altı yedi değişik alt türü bulunan alakarganın besinini böcekler, meyveler, yumurtalar ve zaman zaman da diğer kuşların yavruları oluşturur. Genelde çok utangaç olan alakarganın sesi oldukça gürültücüdür.
Saksağan – Pica pica – Magpie
Vücudu tamamen siyah ve beyaz renklerin harika formasyonundan oluşan saksağan Türkiye’nin bir çok yerine dağılmış durumdadır. Ağaçların bulunduğu açık arazilerde ve vadilerde yaşamayı tercih eden saksağan sık ve dik ormanlarda genellikle gözükmez. Uzun kuyruğu ve düzensiz kanat çırpışı ile ayırt edilmesi oldukça kolaydır. Genelde hemen her şeyi yiyebilen saksağan bölgesinde bulduğu parlak cisimleri yuvasına götürmek için almayı ihmal etmez. Yuvasını bir de çatı ekleyerek sağlamlaştırdığı için her yerde ayırt etmek olanaklıdır. Saksağanların elektrik direklerine de yuva yaptıkları bilinmektedir.
Sarı gagalı dağ kargası – Pyrrhocorax graculus – Alpine chough
Dağlardaki kayalıklarda üreyen bu kargayı çok yakın akrabası olan kırmızı gagalı dağ kargasından ayırt etmek bir çok durumda zor olabilmektedir. Akrabasına göre kısa gagalı, ince kanatlı, kısa parmaklı, uzun kuyruklu olan sarı gagalı dağ kargasının kuyruğunun ucu da daha yuvarlaktır. Koloniler halinde yüksek bölgelerdeki kayalıklarda üreyen bu tür aynı zamanda akrabası gibi çok sosyal ve oyuncudur. Özellikle süzülme konusunda uzman olan bu hayvanlar inanılmaz akrobatik hareketler sergilerler. Türkiye’de Toroslar ve Kaçkarların yanı sıra Denizli bölgesinde de ürediği tahmin edilmektedir. Kışın daha alçak bölgelerde de gözükür.
Kırmızı Gagalı Dağ Kargası – Pyrrhocorax pyrrhocorax – Chough
Bir çok yönden sarı gagalı akrabasına benzeyen bu tür akrabasından biraz daha iricedir. kırmızı gagasıyla kolayca ayırt edilebilmesine rağmen gençlerde görülen turuncu gaga zaman zaman ayırt etmeyi güçleştirir. Kışın koloniler halinde alçak bölgelere de inen kırmızı gagalı dağ kargası üreme habitatı (yaşam alanı) olarak sarı gagalı ile çok benzeşir. Toroslar, Kaçkarlar ve Güney Doğu Anadolu türün ürediği bölgelerdir. Van Gölü çevresindeki dağlarda 4400 metrede ürediği görülmüştür.
Küçük Karga – Corvus monedula – Jackdaw
Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinin sahil kısımları dışında hemen her yerde bulunur. Kargalar ailesindeki en küçük türlerden biridir. Bir çok habitatta bulunabilir. Üremek için ağaç delikleri, kayalıklar, büyük binalar ve büyük taşların aralarını seçer. Şehirlerde de görülür. Ensesindeki ve yanaklarındaki grimsi açıklıkla ve açık renk gözleriyle diğer kargalardan ayrılır. Uçarken çok belli olmayan parmakları ve hızlı kanat çırpışı önemli noktalardır. Seside diğer kargalardan farklı olan küçük karganın karıştırıldığı türlerin başında Orta Anadoluda beraber görüldüğü ekin kargası gelir.
Ekin Kargası – Corvus frugilegus – Rook
Adından da anlaşılacağı gibi ekinlerle arası iyi olan bu türün en ayırt edici özelliği uzun, güçlü ve gri renkli gagası ile gaganın kafayla birleştiği yerdeki griliktir. Diğer kargalardan dış görünüş olarak bir farkı da kafasının yuvarlak değil sivri olmasıdır. Uçarken parmakları kolayca belli olan ekin kargasını küçük kargadan ayırt etmek zaman zaman güç olabilmektedir. Gagadaki siyahlığın görülmediği genç bireylerin tanımlanması güçlük doğurabilir. Orta ve Doğu Anadolu türün düzenli olarak görüldüğü bölgelerdir. Üremek için bozkır ve ekili alan yakınlarındaki ağaçları seçer ve kalabalık sayılardan oluşan koloniler kurar.
Leş Kargası – Corvus corone cornix – Hooded Crow
İstanbulluların yakından tanıdığı leş kargasının ayırt edilmesi vücudunda bulunan gri bölge sayesinde oldukça kolaydır. Ekin kargasıyla aynı boyda olan leş kargasının gagası ekin kargasınınkine benzemez. Diğer kargalar gibi koloni yapmayan leş kargalarını aileler halinde görmek mümkündür. Ankara’da çok az rastlanan bu tür Orta Anadolu bozkırlarında ve Akdeniz kıyılarında zaman zaman görülmez.
Kuzgun – Corvus Corax – Raven
Kargaların en zekisi ve kuşçular arasında en meşhur ve popüler olanıdır. İri vücudu, iri gagası, büyük kanatları, baklava şeklindeki kuyruğu tanınmasında önemli rol oynar. Genelde dağlık bölgelerde yaşamayı seçen kuzgun uygun olduğu taktirde hemen her yerde görülebilir. İnsanlardan uzak durmayı tercih eden bu kuş koloniler halinde yaşamayı çok fazla tercih etmez. Yalnızca, üremeyen gençlerin koloniler halinde gezdikleri bilinmektedir.