Denizlerin yaradılışından bu yana geçen milyonlarca yıl içinde deniz canlıları arasında düzenli ve mükemmel bir alâka meydana gelmiştir. Bu alâkaların en önemlilerinden biri denizaltı hayatının mükemmel bir toplumu olan mercan resifleridir.
Mercan resifleri oldukça bağımsız organizmaların oluşturduğu ve ekosistem” adını alan özel bir topluluktur. Mercanlar 20°C civarı, ya da bunun altındaki su ısısında öldüklerinden resiflerine ancak tropik sularda rastlanır. Tabiatta en iyi tanınmış alâkalardan biri, yiyenle yenen arasındaki alâkadır. Fakat bundan çok daha düzenli ve şaşırtıcı alâkalara da çeşitli hayvan grupları arasında rastlamak mümkündür. Deniz canlıları arasındaki bu tür alâkanın çoğu, son yıllarda dalma aletlerinin geliştirilmesi neticesi aydınlığa çıkarılmıştır. Geçmişte, deniz canlılarını avlayıp kendi tabii çevrelerinden uzakta ancak akvaryumlarda incelemek kabilken, şimdi âlimler çalışmalarını su altında rahatlıkla yapabilmektedirler.
Temizleyiciler
Karşılıklı dayanışmanın ilk misallerinden birini temizleme davranışı oluşturur. Bu davranış bir nevi “ortak yaşama” olup bazı balık ve karides türlerinin resifteki diğer canlıların derilerini, parazit ve diğer bulunmaması gerekli maddelerden temizlenmesi manasına gelir ki, bu maddeler temizleyicilerin yiyeceğini oluşturur. Böylece temizleyiciler, su altı hayatının sürdürülmesinde önemli katkıda bulunmaktadır, çünkü parazitler balıkların yaşamasına en büyük engeldir. Balık parazitleri, özellikle larva halindeyken, suda plankton (gözle görülemeyecek kadar küçük su yosunları) olarak yüzdüklerinden balıkların parazitlerle karşılaşması kara canlılarınkinden daha fazla olur.
Pek tabii olarak bir temizleyicinin her balığı incelemesi ve parazit taşıyanı tespiti güçtür. Buna karşılık bir balığın parazit kaptığını fark eder etmez – temizleyiciye başvurması çok daha kolaydır. Tabii bu durumda bazı özellikler vardır. Hasta, temizleyicinin çalıştığı “hastaneyi” nasıl bulacağını bilmeli, temizleyici tanımalı ve işaret diliyle ona derdini anlatabilmelidir. Gerçekten de bu sayılanların hepsi yerine getirilir. Temizlenmek isteyen bir balık, önce temizleme istasyonunu arar. Burası, içinde temizleyici balığın barındığı, göze çarpan bir kaya ya da mercan resifidir. Temizleyici de genellikle çarpıcı rengiyle kolayca tanınır. Bu renk de ekseriya tabiatın dikkat işareti olan sarı rengidir ve içine siyah ya da mavi de karışmıştır. Balık, kendi türüne has temizlenme isteği işareti verir. Bazı balıklar, suda baş aşağı (dikey) durarak, diğerleri kuyruklarını aşağı sarkıtıp aynı duruşa geçerek bu dileği bildirir.
Büyük balıkların kuyruk aşağı, ufaklarınsa baş aşağı durup işaret vermeleri enteresandır. Bu duruş ayrılıklarının sebebi herhalde yüzgeç keselerinin durumuyla ilgilidir. Ufak balıkların yüzgeç keseleri havayla dolu olup gövdenin çekim merkezinin gerisinde bulunur. Suda tedavi için hareketsiz durduklarında otomatik olarak kuyrukları havaya kalkar. Büyüklerdeyse, tersine bu kese gövdenin önüne doğru yerleşmiştir ve hareketsizlik anında baş yukarı dururlar.
Mamafih her balık bu dikey durumda durmaz. Birçok türde, temizlenme isteği işareti renk değişimi biçimindedir. Ayrıca, bu renk değişimi neticesi parazitler yeni fonda daha belirginleşir ve temizlenmeleri kolaylaşır. Bu ve buna benzer hadiseler o kadar baş döndürücüdür ki; bu değişiklikleri ve bunları başlatan mekanizmaların plan ve programsız olmasını ve planlayan birini düşünmemek elden gelmiyor.
Renk değiştirmiş bir balık hemen temizlenir. Yeterince temizlendiğine kanaat getirdiğinde bu balığın rengi normale döner ve sıra komşusu rengini değiştirir. Bunun üzerine, temizleyici dikkatini hemen bu yenisine yöneltir. İtiş-kakış yoktur. Kanibal balıklar bile sessiz sakin sıralarını bekler. Bunun sebebi, temizleyicilerinin korkutulmaması isteğidir. Aksi halde, temizleyici kaçar ve bu servis bir daha yapılmaz.
Kandırılmayla ilgili şahsi tecrübe
Su altında da kandırılmak mümkündür. Bazen temizleyici, her zamanki gibi müşteri çekmek için bir mercan topluluğu üstünde ileri geri fırlar, papağan balığı yaklaşır ve temizlenme pozisyonu alır. Temizleme istasyonlarında balıklar öylesine hareketsiz durup temizleyicinin onları kazımasını her an zevkle bekler. Temizleme hadisesi başlar başlamaz papağan balığı kaçıp gidebilir. Bir müddet yeni bir temizleme beklenir. Temizleyici balık, kendinden epey büyük olan hareketsiz balığa yaklaşır. Ondan yaklaşık on santim ötedeyken aniden fırlayıp balığın arka yüzgecinden bir parça koparıp acele kaçar. Bu küçük balık bir temizleyici taklitçisidir ve gerçek temizleyicilerden tamamen farklı bir aileden olup, dış görünüşü ve davranışıyla tamamen temizleyiciyi andırmaktadır. Temizleyici taklitçisi, uzun keskin dişleriyle yorulmuş aylarının deri ve yüzgeç parçalarını koparıp yer.
Bu tip davranışlar çok nadirdir ve bu canlılar arasında bundan dolayı bir anarşi meydana gelmez. Zaten deniz altındaki böyle bir nizamı bizim görebildiğimiz kadarıyla en ince teferruatına kadar düşünen balıkların bile “hastahane” ve ‘hekimi ihtiyaçlarını gideren anarşiye meydan vermemektedir. İnsanlar dışındaki, aynı çevrede yaşayıp birbirinden ayrı türlerden bile olsa karşılıklı yardımlaşma fasılasız devam etmektedir. Kuvvetli olan haklıdır prensibi yoktur. İnsanlar arasında ise ortak yaşamanın gerektirdiği aynı müsamahalar ve ortak yaşama için gerekli düzen niçin sağlanamıyor? Aynı düzenleyicinin bildirdiklerine layıkıyla kulak mı verilmiyor acaba?
Uzmanlaşma
Her temizleyici balık hayatı boyunca bu işi yapmaz. Çeşitli türler ancak gençken temizleyici olup yaşlandıkça davranış ve besin türlerini değiştirir. Sıklıkla bu değişikliğe renk farklılaşması refakat eder ve bilen bir göz, bazı balıkların birbirinden farklı boyutlar ve renklerde olmalarına rağmen aynı türe ait olduklarını tanır. Ayrıca temizlemekte uzmanlaşmış olması da hususiyet arzeder. Sivri ağızlı bir temizleyici, pulların altındaki parazitleri kolayca yok edebilirken, keskin ağızlısı, deriye iyice yapışmış parazitleri temizleyebilir. Bundan dolayı birinci gruptakilerin müşterinin çevresinde dolaşarak derilerini temizlediği görülürken, ikinci gruptan olanların müşterinin etrafında yavaşça hareket edip, ona karın yüzgeçleriyle yapışıp deriye vantuzlarla tutunan parazitleri ayıkladıkları dikkati çeker.
Temizleyici karidesler
Temizleyiciler grubuna bazı karidesler de katılır. Karidesler, insanlarca olduğu gibi balıklarca da pek önemsenmez ve sıklıkla lokma biçiminde yenir. Bu sebeple temizleyicilerin, yenmemek için diğer karideslerden oldukça farklılaşması gerekir. Bazıları beyaz-sarı, bazıları da kırmızı-beyaz olan çok parlak renkleriyle tanınır. Gün ışığında temizleyici karidesle balıklar barış içinde yaşarken gece vakti, akvaryuma tutulan monokromatik ışık, balıkların karides rengini ayırt edememelerine yol açmış ve bunları hemen yemelerine sebep olmuştur.
“Karides yemeğinin” yenmesi herhalde, temizleme dışı değişik şartlarda gerçekleşir, temizleme esnasında hiçbir saldırgan olay gözlenmemiştir. Bu karideslerin herşeye rağmen dikkatli olmaları gerektiğinden temizleyici olanları, resiflerin oyuklarında yaşar ve sıklıkla ancak oynayan antenleri görülür. Gelen müşteri bu oyukta tedavi edilir, Karides, balığın çevresinde dolaşıp derisini kıskaçlarıyla temizler. Sıklıkla balık, temizletmek üzere ağzını açar. Resifteki balıklar tedavi odalarının yerlerini bilir. Bunların yakınında sakin duran bir dalgıç, her yönden balığın mercan topluluğuna doğru yüzdüğünü ve tedavi edilmek üzere içinde kaybolduğunu gözler. Temizleyici karidesler, gizlendikleri yerden kolayca görülmezler.
İşbirliği
“Geçirgen” olan karidesler, bir deniz anemonunun zehirli uzantıları arasında yaşar. Anemon, bunları ısırmaz, fakat balıkları zehirleyip karidesleri korur. Temizlenmek isteyen bir balık, anemona yakın durur, karides gelip işini tamamlar ve hemen anemon içine döner. Bu karideslerin barınma meseleleri vardır. Anemon sayısı sınırlı olup resifteki anemon ısırığına bağışık diğer canlılar da bu korunma aracından yararlanmak ister. Böylece var olan anemon için rekabet başlar. En büyük balık çok küçükken, aynı anemonda karidesle oturabilir, büyüdükçe karidese gitmek düşer. Karaib denizindeki temizleyici karidesler, anemondan burada barınıp, yalnızca ev sahiplerini temizler durur.
İnsan elinin karışması
Temizleyiciler, resifteki ekosistemi oluşturan binlerce hayvan türünün ancak ufak bir bölümünü yapar. Her bir tür buradaki hayat zincirinin bir kısmıdır ve bazen dalgıçlar bu zincirin daha fazla kısımlarını yok etmektedir. Parlak renkleri ve ilginç davranışları sebebiyle çok sayıda temizleyici toplanıp, Avrupa ve Amerika kıtalarının akvaryumlarına taşınmaktadır. Bu davranışın uzun vadedeki neticeleri biyologlarca gösterilmiştir. Deneme gayesiyle bir araştırıcı, bir mercan topluluğunun bütün temizleyicilerini oradan almıştır. Birkaç hafta içinde balık nüfusu azalmış ve çeşitli türlerin derilerinde yaralar belirmiştir. Temizleyiciler, insan tarafından yalnız doğrudan değil, dolaylı olarak da tehdit edilmektedir. Kısa zaman zarfında deniz altı avcıları, resifteki büyük balıkları yok etmekte ve temizleyicilerin başlıca besin kaynakları kaybolmaktadır. Birçok mercan topluluğu, bu şekildeki insan davranışları neticesinde anlatılan hususiyetlerini yitirmiştir. İnsan eli karışmadığı sürece her şey mükemmel devam etmekte, karıştığında ise; irade, bildirilen sınırların dışında kullanılırsa karışıklıklar meydana gelmektedir.
[ Ekleyen (Oltulu) | 30.10.2010 13:25:57 | Okunma : 345 ]
Oy : 0-Puan : 0
|
|
Su Altında Tıb Servisi 
Oltulu Menü
