Açelya güzel ve bol çiçeklendiği için sevilen bir süs bitkisidir. İstanbul’da ve Karadeniz kıyı kesimlerinde aşırı güneşli olmayan bahçelerde bütün yıl açıkta veya bir bahçe bitkisi olarak yetiştirtebilirsiniz zira buraların iklimi açelyalar için uygundur.

Ne zaman Çiçek Açar? Açelyalar cinsine göre değişik zamanlarda; sonbaharda, sonbahardan başlayarak kış sonlarına kadar, sadece kış sonunda ve sadece ilkbaharda çiçeklenen cinsleri vardır. Bazı açelyalar hazirana kadar çiçek açabilir. Bütün bu türlerin yaz boyunca dallanıp budaklanmaları gerekiyor ki sonraki çiçeklenme dönemlerinde de bol bol çiçek açabilsinler. Bunun için açık havada yarı gölgeli ve çok nemli bir ortam sağlanmalıdır. Açık hava mümkün değilse odada vantilatör çalıştırmak iyi olur. Çok nemli hava şarttır. Sıcaklık 24 derece dolaylarında olmalı, 27 dereceyi aşmamalı.

Açelyalar için toprak, sulama ve bakım

Sevdiği ortam, gerekli şartlar: Açelyalar ev ortamını pek sevmez. Serin, nemli ve havadar yerleri sever. Kışın çok sıcak evlerde yaşatamazsınız. Sobalı eski evlerde, kenarlarından hava geçiren eski tip pencere önlerinde kışın iyi yetişirdi. Biraz da güneş almalı. Bu şekilde evlerde iç mekânda yıllarca yaşatılabilir. Kaloriferli / kuru havalı / sıcak evlerde yaşayamaz. Bu durumda balkon varsa balkonda yetiştirmelisiniz. Kışın çiçeklenen açelyalar dışarıda hava çok fazla soğuk olmadıkça, daha doğrusu ısı günlerce sıfırın altında olmadıkça bahçede veya balkonda zarar görmez, kar altında kalsa bile çiçek açmaya devam eder. Sadece kasımdan nisan başına kadar kuzey rüzgarlarına açık yerlerde bulundurmamalısınız.

Işık ihtiyacı: Mart – kasım arasında %30 – 40 kadar filtrelenmiş güneş ışınları almalı. Çiçek açtığı zaman güneş filtrelemesi %60 civarı olursa çiçekler çabuk solmaz. Kasımdan şubat sonuna kadar direkt güneş alırsa daha sağlıklı olur.

Hava nemliliği: Açelyaların İstanbul’da olduğu gibi en az orta derecede hava nemliliğine ihtiyacı var. Daha fazlası daha iyidir.

Çiçek tomurcukları dökülüyorsa: Çiçeklenme döneminde tomurcuklar sağlıklı büyümüyor ya da dökülüyorsa sebep havasız ve nemsiz ortam ve fazla sıcak olabilir. Genelde yer değiştirince olur. Temiz hava, az direkt güneş ve havadar nemli ortam bu bitkinin hayati önem taşıyan ihtiyaçlarıdır. Yanlış bakım sonuncu çiçek açması mevsim değişikliği zamanına rast gelirse, yeni tomurcuklar hiç gelişmeden kalır, kururlar. Genelde yaz başında, havada ani ısınmalar yüzünden olur. Yapacak bir şey yok.

Açelyanın yaprakları sararıp dökülüyor: Sebebi torakta demir eksikliği, veya daha kuvvetli sebep toprağın pH derecesinin fazla yükselmiş olmasıdır. Kireçli su ile sulamak yüzünden olur. Sulama suyu kireçsiz olmalı. Musluk suyunu birkaç gün dinlendirin, tortusu iyice dibe çöksün sonra kullanın. veya PH 7 (nötr) içme suyu kullanın.

Uygun toprak nasıl olmalı? Sadece açelyalar için hazırlanmış özel topraklar çiçekçilerde satılıyor. Bundan bulamazsanız kestane toprağı ve saf torf karışımı çok iyidir. Torf, toprak olarak tek başına yeterlidir dense de torf salt kullanılmamalı, kestane toprağı ve iyi bahçe toprağı karıştırılarak kullanılırsa daha iyi olur. Gübre istemez ama saksı ve toprak değişimlerinde altıda bir oranında sığır gübresi iyi gelir. Kırmızı killi toprak da karışımda kullanılmalı, çok daha iyi besleyici olur. Bundan katarsanız biraz da ponza taşı ekleyeceksiniz.

Saksı: Açelya kökleri sağa sola yayılır, derinlere gitmez. Bu yüzden fazla derin değil ama geniş saksı kullanmanız daha iyi olur. Kalın toprak saksılar en uygunudur zira köklerinin daima serinde olması şarttır. Hem toprağın nemini çeker, toprak çabuk kurur, böylece daha sık sularsınız ve kökler daha sıklıkla taze hava alır, açelya gelişim daha hızlı olur. Plastik saksılarda bu hiç mümkün değildir.

Sulama suyu ve sulama sıklığı: Kireçsiz su ile sulamaya özen gösterin (veya en azından günlerce bekletilmiş, tortusu dibe çökmüş musluk suyuyla sulayın). Bir saksıda uzun yıllar kalmışsa, kökleri toprak yüzeyine yakın bulunduğundan dolayı yüzeyde sıklaşır ve suyun aşağı ilerlemesine engel olabilir. Böyle bir durumda sulama günlerinde saksıyı su dolu kovaya sokun. toprağın yeterince su çektiği, çıkan hava kabarcıklarının durmasından anlarsınız. Sonra sudan çıkarın ve dipten çıkan suyun akıp gitmesini sağlayın. Bir tabakta dipten çıkan su birikmemeli, toprak aşırı suya doymuş olmamalı. Yaz – kış toprak nemini yüzde otuz gibi kaybedince sulayın. Toprak ıslaksa sulamayın. Toprağının çok da kurumasına izin vermeyin yoksa her şey alt üst olabilir, açelyanız ölebilir.

Açelya nasıl çoğaltılır

Tepe çeliği ile her zaman çoğaltabilirsiniz. Yeşil dallarının üst kısmından, en fazla 8 cm kadar dal parçası alın. Birkaç tane olabilir. Bu ince dallardaki yaprakları sadece en üstte dört – beş tane yaprak kalacak şekilde kesin. Yalnız yaprakları çekip kopartmayın, nazik dalı fena yaralayabilir. Keskin ince bir makasla yaprakları diplerinden kesmek daha iyi olur. Dalların diplerini çaprazlamasına kesmeniz tavsiye edilir.
Çelikleri diktiğiniz cam, plastik gibi kapalı kaplarda yoğun nem etkisiyle kısa zamanda yeni yapraklar çıkaracaktır. Köklenmesinin iyice kesinleştiğinden emin olmak için kavanoz içinde biraz büyümesini, en azından 6 yeni yaprağının tamamen gelişmesini bekleyin. bu sırada, her gün bir saat arttırarak kapağı açık bırakın. Sonra köklerine zarar vermeden dikkatlice ayırarak saksılara dikebilirsiniz. Yeni fidanları saksılara aldığınız bu aşamada onları çok havadar, nemli ve kuytu bir yerde bulundurmanızda ve ayrıca fazla sıcağa maruz bırakmamanızda yarar var.

Ne zaman yapılır: Her zaman olabilir. Gerçi çiçek açma döneminde yapmamanız daha iyidir, çiçeklenme döneminin sonlanmasını bekleyeceksiniz. Alacağınız çeliklerde tomurcuk olmamalı. Varsa o tomurcukları dikkatlice yok etmelisiniz.

Budama: Çiçeklenmesi bitince budayabilirsiniz, saksısını değiştirebilirsiniz. Fazla uzayan, biçimsiz uzayan dallarını çiçeklenme dönemi bittiği zaman budayabilirsiniz. En uygun zaman ilkbahar ortaları veya sonlarıdır. Bundan sonra yaz sonuna kadar az güneşli, bol rutubetli, serin, kuytu ve çok havadar bir yerde özenle bakın. Bu süreçte dallanıp budaklanması gerekiyor.  Yazın çıkan yeni filizlere gelince: Bunlardan uygunsuz yerlerde çıkan kuvveti azaltacak, bitkinin şeklini bozacak olanları ilk göründüklerinde parmak tırnak uçlarınızla diplerinden koparın. Temmuzun sonlarına kadar bunu yapabilirsiniz. Daha sonra yapmayın. Yaz ortalarında ayrıca birbirine fazlaca bitişik uzayan dallarda azaltma budaması yapılabilir.

Açelyaya aşı yapmak mümkündür. Farklı renklerde çiçek açan açelyalardan bir veya iki parça alıp açelyanızın bir veya iki dalını ayrı ayrı aşılayabilirsiniz. Böylece bir gövde üzerinde farklı renkli çiçekler açan açelyanız olur. Bu konuda deneyimim olmadığı için aşılaması nasıl oluyor bilgi veremiyorum. Ayrıca aşılamanın açelyanın ömrünü kısalttığı, sağlığını bozduğu söyleniyor.