Ani bir reaksiyon vererek ısı ve gaz açığa çikaran maddeler.Patlayıcılar genellikle,tahrip edici ve askeri maksatlar için,aynı zamanda rokete infilak vasıtasıyla hız veren yakıt olarak da kullanılırlar.Kullanışlı bir patlayıcının normal şartlarda taşinması ve muhafazası emin olmalı,az bir ısı ile uyarıldığı an,kolayca reaksiyona geçebilmelidir.Bütün patlayıcılar tehlikeli olup,yüksek eğitim görmüş personel dışındaki kimseler tarafından kullanılamaz ve işleme tabi tutulamazlar. 

 Bilinen ilk patlayıcı madde olan barutu keşfedenlerin Müslümanlar olduğu arşivlerde geçmektedir.M.S.takriben 1200 yıllarında Arabistanlı Abdullah'ın kitabında,barutun temel maddesi olan potasyum nitrattan bahsedilmektedir.Çinlilerinde bu yüzyılda kullandıkları kara baruttur.Tahmin edildiğine göre bu barutun kullanımı Çin den batıya doğru yayılmış ve 13, yüzyılda da batıda kullanılmaya başlanmıştır.İlk olarak 1320 civarında tabanca patlatıcısı olarak istifade edilmiş 1600'lerde de tahrip edici olarak iş görmüştü.

Modern patlayıcı teknolojisi,1833'te,Fransız kimyageri Henri Braconnot'un nitrik asidi nişasta ile verdiği alev alıcı olan esteri elde etmesiyle başladı.1846'da Alman kimyageri Christian F. Schönbein,selülozu sülfat ve nitrat asidi karışımı ile nitrolayarak kara baruttan iki kat daha tesirli olan nitroselülozu elde etti.

1846'da İtalyan kimyager Ascanio Sobrero trinitro gliserini elde etti,fakat bunun asıl tahrip için olan kıymetini ise İsveçli Alfred B.NOBEL keşfetti.Nobel,trinitro gliserinle toprağı karıştırarak silindir biçimine sokmuş ve dinamiti meydana getirmiştir.1875 yılında da Nobel,buluşlarını ilerleterek tahrip edici jelatini elde etti.

TNT (trinitro toluen) 1863 yılında Alman kimyageri J.Wilbrand tarafından bulunmuş ve birinci dünya savaşindan biraz önce silah cephanelerinde kullanılan nitrik asidin yerini almıştır.RDX [siklotrimetilen trinitramin(C3H6N6O6)] 1899'dan,PENT [Pentaeritritol tetranitrat(C5H8N4O12)] de 1920'den itibaren bilinmektedir.Fakat hassas ve güçlü patlayıcılara ihtiyaç duyulduğu ikinci Dünya savaşina kadar bu silahlar kullanılmaktaydılar.
Patlayıcı çesitleri:Genel olarak patlayıcılar tahrip edici patlayıcılar,askeri patlayıcılar,ateşlemeye yarayan patlayıcılar ve fırlatıcı yakıt halinde olan patlayıcılar olarak sınıflandırılır.

Tahrip edici patlayıcılar:Bu çesit patlayıcılar kömür ocaklarında,inşaatlarda ve tünel açmalarda kullanılır.Tahrip edici patlayıcıların en iyilerinden biri olan ve granüler bir madde olan dinamit,temel olarak nitrogliserin (NG),Amonyum nitrat(AN),sodyum nitrat ve talaş tozunun silindir kutular içinde yerleştirilmesinden ibarettir.İstenilen güce göre kullanılan malzemelerin miktarları ve oranları değiştirilebilir.

Jelatin dinamiti granit tünelleri açmak,yeraltı metal madenciliğinde kullanılmak ve su altında tahribat yapmak için kullanılırlar.Bu çesit dinamit yüksek güçte bir patlayıcı olup,nitroselülozla jelatinlenmiş %25-50 nitrogliserin ihtiva ederler.

Amonyum nitratı fazla olan ve içinde biraz sodyum klorür veya sodyum karbonat bulunan dinamit,az alev çikardigindan dolayı,metan (grizu) patlamalarına sebep olmaz ve bu yüzden kömür ocaklarında emin bir şekilde kullanılır.

Amonyum nitrat (AN) ihtiva eden patlayıcılar ucuz ve emin olduklarından dolayı inşaatlarda ve yüzey maden ocaklarında kullanılır.Bunlardan başka birde ANFO patlayıcıları vardır.Bunlar %95 Amonyum nitrat %5 fueloil karışımından meydana gelirler.Kayalarda açılan deliklere akıtılarak kolayca yerleştirildiğinden dolayı taş ocaklarında kullanılır.

Detonatörler:Ateşleyiciler anlamına gelir.Detonatör patlayıcılar,hassasiyeti düşük patlayıcılarla yakıt patlayıcılarını ateşlemek maksadıyla kullanılır.Hassas patlayıcılar oldukları için ufak bir sıkıştırma ile derhal ateş alırlar.Detonatör olarak 1930 senesinden beri kurşun asit kullanılmaktadır.Cıva fulminat da detonatör olarak kullanılır.Modern detonatörler 5-8cm çapinda beonz kapsüllere yerleştirilen kurşun asitle yapılır.Kurşun asit ateşlenince ikinci bir detonatör bölgeyi tetikler.Bu bölgede bulunan bir gram civarındaki PENT,RDX veya tetril ise asıl patlayıcıyı ateşler.Tabanca ve tüfek mermi detonatörleri kalsiyum silsit tetrasin veya baryum nitrat,kurşun stifnat ihtiva eder.

Askeri patlayıcılar:Askeri maksatla yapılan patlayıcıların fiziki ve kimyevi olarak uzun zaman aşirı sıcakta durmaya dayanıklı olmaları,çevrelerine bomba düştğünde bundan etkilenmemeleri lazımdır.Ayrıca savaş zamanında sıkıntı çekilmemesi için bu patlayıcıların hammaddelerinin de bol olması gereklidir.En iyi askeri patlayıcı TNT'dir.Askeri patlayıcılardan olan pentolin (%50 PENT,%50 TNT) Bazukalarda;Amotol (%50 Amonyum nitrat,%50 TNT) Uçaktan atılan bombalarda;tritonal (%80 TNT,%20 alüminyum) Torpidolarda kullanılır.

Fırlatıcı yakıt patlayıcıları:Bu patlayıcılar mermi ve roketleri hedefe ulaştırmak için kullanılırlar.Diğer patlayıcı tiplerinin aksine bu patlayıcılar infilak etmezler.Bol miktarda gaz üretirler.

Modern tabanca,fırlatıcı yakıtı dumansız bir maddedir.Bu,etil eter ve etil alkol karışımı nitro selüloz ihtiva eder.Uçak cephaneliklerinde ve uzun menzilli balistik füzelerde katı roket,fırlatıcı yakıtı bulunur.Katı yakıtların temel formülü %14 pudra alüminyum,%60 alüminyum perklorat,%25 bütadiyen akilonitril kopolimer veya poli üretan ve %1 de yapıştırıcıdır.

Diğer patlayıcılar:Patlayıcılar çol çesitli maksatlar için kullanılırlar.Bunlardan petrol yataklarını parçalamak için kullanılanları,füzelerin yakıt kademelerini birbirinden ayırmak için,etrafı kurşun kaplı şeritler halinde olanları ve belli kalıplara göre metallere şekil vermek için kullanılanları da vardır.Ayrıca alüminyum ve demir gibi birbirlerine kaynak edilemeyen metaller de patlama metodları ile birleştirilirler.

Detonasyon(İnfilak):Yüksek enerjili bir bileşimkeskin bir yerde patladıktan sonra,çevreye süpersonik şok dalgaları yayar.Bu işleme detonasyan denir.Detonasyondaki kimyasal olaylar,yanma olayındakiyle hemen hemen aynıdırlar.Fakat fiziki olarak birkaç değişiklik vardır.Bunların başlıcası nakledilmelerindedir.Yanmada kıvılcım çok yavaş hareket ettiği halde detonasyonda bu,saniyede 8000m ile yol alan şok dalgaları halinde nakledilir.
Başlangıçtan sonra detonasyondan meydana gelen bu şok dalgaları,belli bir hıza erişene kadar yol alırlar.Patlayıcı maddeden o kadar çabuk geçer ki,bu reaksiyon saniyenin birkaç milyonda birinde tamamlanmış olur.

Detonasyon dalgasının önü artı basınç,arkası ise eksi basınç bölgesidir.Patlamadan sonra bölgede önce artı basınç nedeniyle hava itilmesi,sonrada eksi basınç nedeniyle hava emilmesi olur.Bu yüzden patlamanın olduğu yerde çogu zaman binaların pencere camları içeriye değil de dışarıya kırılarak dökülür.

Patlayıcı gök gürültüsünü anımsatan büyük bir gürültü ve parlak bir ışıkla patlayabilen maddeye denir.Patlayıcılar,gram düzeyinde kütleler halinde,ilkel patlayıcılar yada kapsül patlayıcıları olarak kullanılır.Patlayıcı kök yada grup,bir bileşiğin molekülünde bulunmasından dolayı,bu bileşiğe patlayıcı bir nitelik kazandıran atomsal kök yada atom grubudur. NO2,C?C,N-Cl grubları patlayıcı köklerdir.

Uygulamada patlayıcı maddeler askeri ve sivil patlayıcılar olmak üzere ikiye ayrılır.Ancak aynı madde kimi zaman hem askeri,hem de sivil amaçla kullanıla bilir.Bir patlayıcı madde,nitrogliserin gibi tanımlanmış bir bileşik yada kara barut gibi bir karışım olabilir.Patlayıcılar kimyasal olarak şu grublara ayrılır.

1,Azotürler ve fulminatlar.
2,Nitrolu patlayıcılar,yani nitrik asit esterleri yada tam deyimiyle nitrolu türevler.
3,Nitratlı patlayıcılar (Ana bileşimi amonyum nitrat)
4,Kloratlı (Ana bileşimi sodyum klorat) ve perkloratlı(Ana bileşeni amonyum perklorat) patlayıcılar.
5,Dinamitler (Ana bileşeni nitrogliserin)
6,Kara barutlar ve benzeri karışımlar
         
En önemli başlatma patlayıcıları,civa fulminat ile kurşun azotür’dür.Kloratlı patlayıcılar ve kara barutlar,havai fişeklerin bileşimine katılmak amacıyla az miktarda üretilir.Dinamit tüketiminin giderek azalmasına karşin,nitrat-fuel üretimi hızla artmaktadır.Yaklaşik 1970 yılından bu yana yeni tip patlayıcılar üretilmektedir;bunlar genellikle sızdırmaz plastik torbalar içinde saklanan patlayıcı bulamaçlar ile metalleri biçimlendirmede kullanılan plaka patlayıcılardır.

Türkiye’de patlayıcı maddelerin üretimi devlet tekelindedir.Ancak barut ve patlayıcı maddelere ilişkin 9mayıs 1955 tarih ve 6551 sayılı yasayla bu tür maddelerin üretimi,ithali ve satışı serbest bırakılarak devletten çikarilmistir.
 
Maden ocaklarında kullanılan patlayıcılar özellikle yeraltı madenciliğindeki kullanım koşullarının zorluğu nedeniyle,bu patlayıcılar ancak özgül bir ateşleme tekniğiyle patlatılmalı,çok zehirli gazlar açığı çikarmamali,patlayıcı bir atmosferi tutuşturmamalı,özellikle kaybetmeden kolayca taşinıp saklana bilmeli ve ucuza mal edilebilmelidir.Bu sınırlamalar,yeraltı madenciliğinde her çesit patlayıcının kullanılamayacağını gösterir.Maden ocaklarında en sık kullanılan patlayıcılar şunlardır;kartuşlu(favier patlayıcıları)yada kılıfsız(nitrat-fuel)olarak kullanılan nitratlı patlayıcılar,daima kartuşlu olarak kullanılan zayıf (Minex) yada güçlü (gom)dinamitler;patlayıcı bulamaçlar (kılıfsız yada torbalarda).
         
Genel özelliklerinin yanı sıra,kayaç kazısında kullanılabilmeleri için patlayıcılarda şu özelliklerin de bulunması gerekir;patlayıcının kuvvetini belirten pratik kullanım kat sayısı,parçalama(patlayıcının kayacı parçalama yatkınlığı),patlama hızı(kartuş boyunca),duyarlılık(darbeye,kapsüle,patlama dalgasına,basıca,suya karşi),patlama hızını ve parçalama kuvvetini belirleyen kartuşlama yoğunluğu.Patlama sonucu açığa çikan gazların zehirli olanları(karbon monoksit,azot oksit dumanları)havalandırma yoluyla dışarıya atılmalıdır.

Kimyasal bir ayrışmaya uğrayarak,çok kısa bir zamanda,büyük enerji açığa çikaran,bu enerjiye de mekanik enejiye çevirerek iş gören maddelerdir.
         
Kimyasal enerjinin bu maddelerde mekanik enerji haline dönmesi sırasında önemli olan konu bu enerjinin dönüşme hızıdır.Bu hız ne kadar büyük olursa patlayıcılık özelligi o kadar artar.
         
Her patlayabilen madde patlayıcı madde olarak kullanılmaz.Patlayıcı madde olarak kullanılacak olanlarda bunların kolay kullanılabilir olması,mümkün olduğu kadar sıvı olmaması,gördüğü işin büyük olması gibi bazı özellikler aranır. Patlayıcı maddelerde aranan fiziksel özellikler şunlardır:

Patlama ısısı .-Patlama sırasında meydana gelen gazların büyük etkiler yapabilmesi o andaki sıcaklıklarına bağlıdır.Bu sıcaklık ne kadar yüksek olursa elde edilecek mekanik enerjide o kadar artar.

Gazların hacmi .-Patlamanın etkisi ayrışma sırasında ortaya çikan gazların az,yada çok olmasına bağlıdır.Patlama sırasında ortaya çikan gaz hacmi arttıkça,patlayıcı etkisi de büyür.

Patlama hızı .-Bu özellik patlayıcı maddenin kullanılma yerini bulmaya yarar.Patlama kimyasal ayrışmanın ilk başladığı andan bitinceye kadar geçen zamandır.Saniyede metre olarak ölçülür.En büyük patlama hızı sıvı nitrogliserindedir.Sıvı nitrogliserinin patlama hızı 8500m/san.,patlayıcı jelatinde 7800m/san.,kara barutun 300-500m/san.dir.

Yıkma özelligi.-Patlama hızı ile ilgilidir.Özel bir kurşun aletle bulunur.Bu alet,ortasında 12,5cm derinliğinde,2,5cm çapinda bir çukur bulunan 20 20 boyutunda bir kurşun silindirdir.

Nasıl patlarlar:Patlayıcı maddelerde patlama olabilmesi için dıştan bir etki gerekir.Bu etki kıvılcım,kızgın tel (fitil),vurma,patlayıcı kapsül,başka bir patlamanın 'dalga etkisi' olabilir.

Kıvılcım yada kızgın tel sıcaklığın meydana getirdiği bir kimyasal olay başlatmasıdır.Vurma,mekanik bir etkidir,vurma anında kimyasal olayı başlatacak bir sıcaklık meydana getirerek patlamayı doğurur.Vurma ile patlayan maddelere başlatıcı(inisyal) patlayıcılar denir.Bunların patlamasında meydana gelen çesitli etkiler öteki patlayıcıları patlatır.<<Dalga etkisi>>bir patlama olayında meydana gelen hava dalgaların uzak yerdeki patlayıcıları patlatmasıdır.

Patlayıcı madde çesitleri
Patlayıcı maddeleri 3 bülümde toplayabiliriz.
1) Basit patlayıcılar: Karabarutla bu cinste olan daha başka patlayıcı maddelerdir.
2) Yıkma gücü olan patlayıcılar: Bu maddeler ikiye ayrılır.

a) BASİT PATLAYICILAR;Nitray esterleri ile nitro bileşikleridir.En önemlisi nitrogliserindir.Nitrogliserinden dinamit yapışır.Bunun dışında basit patlayıcılar şunlardır.
-Gurdinamit: %75 TNG ile %25 kızdırılmış kiselgur,çok az soda karıştırarak,küçük sabun kalıbına bastırılır,parafinli kağıtlara sarılarak tahta sandıklarda ambalajlanır.
-Dinamit Nobel: %15 TNG vardır,geri kalan %85 ile %85,4'i Sodyum nitrat,%0,5'i soda,%15'i kömür tozudur.
-Patlayıcı jelatin: %92 TNG,%8 kollodyum pamuğu ile yapılır,jelatin görünüşlüdür.
-Dinitroglikol: Kok fabrikalarında çikan etilen glikol bundanda dinitro glikol yapılarak TNG'ile karıştırılır.
-Nitroselüloz: Buna dumansız barutta denir.Birçok mermilerde özellikle hafif silah mermilerinde mermiyi namludan hedefe iten kuvveti sağlamak için kullanılır.
-Tetril: Bazı mermilerde,bombalarda paralayıcı olarak kullanılır.

Son zamanlarda savaş araçlarında kullanılan bu maddelere birde plastik patlayıcılar eklenmiştir.Bunlara (B ve C) terkipleri adı verilir.Sıcaklıkla yumuşayıp hamur gibi yoğrulabilecek şekildedirler.Hafif ateşle eriyebilirler,dolayısıyla duyarlığı biraz azdır.Yalnız,bir kapsül yardımı ile patladığı zaman elde edilen kuvvet ve enerji ötekilerinden büyüktür.

b) KARIŞIK PATLAYICI MADDELER;Amonyum nitrat,klorat perklorat gibi tuzlardır.

3) Başlatıcı patlayıcı maddeler: En önemli iki tanesi civa fulminat ile kurşun azotür dür.Bu maddeler küçük vurmalarla elektirik etkisiyle derhal patlarlar.Kimyasal tepkinin çabuk,kolay olması bu maddeleri öteki patlayıcı maddeleri patlatmada kullanmamızı sağlar.

       Aradığınız "BİLGİ" İse; Oltulu.com Size Yeter...